Η κατά Σοπενχάουερ αισθητική ενατένιση, η κατά Νίτσε μέθη, η κατά Χάιντεγκερ λάμψη. Η αναζήτηση του κάλλους .Με Αυτή την σκέψη συζητούμε για την Τέχνη, σκεφτόμαστε,διαφωνούμε και ουσιαστικά επικοινωνούμε με την Ηθοποιό Ανδρομάχη Μαρκοπούλου.
Είναι αληθές ότι ένας ηθοποιός ανακαλύπτει κομμάτια του εαυτού του στους ήρωες που υποδύεται;
Όταν ήμουν στη Δραματική Σχολή, η δασκάλα μου, η κ. Άννα Μακράκη μας είχε πει ότι ο κάθε ηθοποιός, έχει το δικό του τρόπο να παίξει τον κάθε ρόλο, γι΄αυτό πάμε να δούμε το ίδιο έργο ανεβασμένο από διαφορετικούς ηθοποιούς… Για να δούμε παράδειγμα την Ηλέκτρα της τάδε, ή της δείνα, εφόσον το έργο το γνωρίζουμε ήδη… Μεταφέρω, το νόημα αυτού που μας είχε πει και μάλιστα απομονωμένο από την υπόλοιπη συζήτηση κι ελπίζω να μη δημιουργηθούν λάθος εντυπώσεις. Παίζουμε μ΄αυτό που έχουμε, δεν προσπαθούμε να μιμηθούμε κάτι, ούτε να αναβιώσουμε ένα πρόσωπο, που στην πραγματικότητα, εμείς το γεννάμε (όχι ερήμην του συγγραφέα και του σκηνοθέτη φυσικά) καθώς το πιο σύνηθες, είναι ότι δεν υπήρξε ποτέ.
Όταν παίρνεις ένα ρόλο στα χέρια σου, προσπαθείς να τον ανακαλύψεις και να τον δικαιολογήσεις, γιατί αν τον αντιπαθήσεις, δεν θα μπορέσετε ποτέ να γίνετε ένα. Αναγκαστικά χρησιμοποιείς τη δική σου γνώση, τους δικούς σου τρόπους, τη δική σου φωνή. Πάνω σ΄αυτό χτίζεις τα χαρακτηριστικά του, τον απομακρύνεις από σένα και του δίνεις ζωή.
Όλοι οι άνθρωποι έχουμε τα ίδια βασικά ένστικτα. Tα όρια και τα χαρακτηριστικά της ύπαρξής μας, τα ανακαλύπτουμε στην πορεία της ζωής μας. Μπορούμε λιγότερο ή περισσότερο εύκολα, να είμαστε δυνάμει τα πάντα… Έτσι, δεν ξέρω αν βρίσκουμε κομμάτια του εαυτού μας στους ήρωες που υποδυόμαστε, ή «ο ήρωας σ΄εμάς»…
Έχεις πει «όχι» πολλές φορές στη διαδρομή σου ως ηθοποιός ?
Θα είμαι ειλικρινής… Δεν είχα ποτέ την «πολυτέλεια» ή τη «γενναιότητα», γιατί και οι δύο έννοιες χωράνε, να λειτουργήσω έτσι, παρά ελάχιστες φορές…
Ένας σκηνοθέτης οφείλει να αποδίδει τα νοήματα που θέλει να μεταδώσει ο θεατρικός συγγραφέας ή έχει το περιθώριο να εκφράσει για το έργο την υποκειμενική του ερμηνευτική ματιά; Τι πιστεύεις?
Ο συγγραφέας, όπως και ο σκηνοθέτης, είναι καλλιτέχνες και δημιουργοί. Άρα και ο συγγραφέας, γράφοντας, θέλει να πει, θέλει να εκφράσει, θέλει να δώσει κάτι …και το μέσο για να το κάνει είναι ο σκηνοθέτης και ο ηθοποιός. Είναι σαν να παίρνεις μια φράση κάποιου και να τη μεταφέρεις διαστρεβλωμένη. Κι αυτό είναι «παραπληροφόρηση». Οι ιδέες του συγγραφέα είναι το έργο του. Τώρα, ο τρόπος, η εποχή, το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα αποδοθούν είναι άλλο θέμα. Ένα έργο δηλαδή που υποστηρίζει την «ελευθερία» για παράδειγμα, πως μπορεί να το σκηνοθετήσει κάποιος με τρόπο που να υποστηρίζει τελικά την «υποταγή»… Θα είναι σα να βάζει στο «στόμα» και την προσωπικότητα του συγγραφέα, πράγματα που δεν «είπε» ποτέ ο ίδιος. Οπωσδήποτε όμως, μπορεί να ανέβουν παραστάσεις «βασισμένες» ή με αφορμή κάποιο έργο…
Ποιο είναι το συστατικό εκείνο που χαρίζει τη μακροβιότητα σε ένα θεατρικό έργο;
Δεν είμαι συγγραφέας, αλλά νομίζω ότι πάντα μας αφορούν έργα που αγγίζουν θέματα που πάντα απασχολούν τον άνθρωπο… γιατί ο άνθρωπος στο βάθος του πάντα ίδιος είναι και μέσα στους αιώνες, για τα ίδια πράγματα μάχεται και με την κοινωνία και με τον εαυτό του. Το συναρπαστικό είναι όταν θίγεται για πρώτη φορά ένα ζήτημα, ή ακόμα περισσότερο ο διαφορετικός τρόπος που θα το διαπραγματευτεί ο δημιουργός, η διαφορετική ματιά. Γιατί σ΄αυτές τις περιπτώσεις, είναι σαν να «αντικρίζεις» για πρώτη φορά μια «γνώση» που αισθάνεσαι πως υπήρχε μέσα σου και δεν είχες σταθεί ικανός από μόνος σου να την ανακαλύψεις… Αυτό νομίζω συμβαίνει και στη λογοτεχνία γενικότερα και στη ζωγραφική και σε όλες τις Τέχνες.
Υπάρχουν σήμερα αξιόλογοι θεατρικοί συγγραφείς , ηθοποιοί και ομάδες που δεν έχουν την ανάλογη προβολή σε σχέση με το έργο τους?
Μου κάνει εντύπωση η λέξη «σήμερα»… Πάντα υπάρχουν δημιουργοί, που αυτό που κάνουν, αξίζει να το γνωρίζει πολύς περισσότερος κόσμος και δεν τυχαίνουν (εντός και εκτός εισαγωγικών) της ανάλογης προβολής… Η προβολή δεν είναι πάντα ανάλογη της αξίας ενός πράγματος… Και δεν νομίζω ότι λέω τίποτα καινούριο… Γιατί συμβαίνει αυτό; Τεράστιο θέμα. Αφορά στην παιδεία μας, στην πραγματική διάθεση που έχουμε ως κοινό να «ψάξουμε» τα πράγματα, στο πόσο προετοιμασμένοι είμαστε επίσης πολλές φορές να δεχθούμε καινούριες ιδέες, στον τρόπο που λειτουργεί η «βιομηχανία της Τέχνης»… Αυτά τελείως επιγραμματικά.
Πώς νιώθεις όταν μπαίνεις πίσω από την μάσκα του ήρωα που υποδύεσαι;
Δεν ξέρω, αν μπορώ να σου μεταφέρω την αίσθηση… Σαν να κολυμπάς… σαν να είσαι ελεύθερος…
Νιώθεις ότι οι ρόλοι επηρεάζουν την ψυχική διάθεση των ηθοποιών;
Ο κάθε ηθοποιός, έχει τον δικό του τρόπο προσέγγισης ενός ρόλου. Άλλοι αφήνονται να επηρεαστούν περισσότερο κι άλλοι λιγότερο και το αποτέλεσμα στο «μάτι» του θεατή μπορεί να μην έχει καμιά διαφορά. Είναι θέμα τεχνικής.
Ποιά είναι η μέγιστη χαρά και ικανοποίηση, που νιώθεις από το επάγγελμα του ηθοποιού ως νέος άνθρωπος?
Η χαρά της δημιουργίας και της επικοινωνίας. Όταν μάλιστα αυτό που κάνεις μπορεί να «περάσει» μηνύματα και να προβληματίσει ή έστω να δώσει τροφή για σκέψη είναι ευλογία. Και το λέω με ταπεινότητα, γιατί δεν ξέρω αν μπορεί να συγκριθεί με τη χαρά ενός γιατρού που σώζει μια ζωή.
Γιατί επικρατεί η τάση να προτάσσουμε το ατομικό συμφέρον έναντι της συλλογικότητας και των πολύτιμων στοιχείων, που αυτή επιφέρει στα καθημερινά δρώμενα?
Πως το εννοείς αυτό; Ότι έχουμε την τάση να θέλουμε πρώτα να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας, ως κανόνας επιβίωσης; Ότι είμαστε ικανοί να βλάψουμε, προκειμένου να είμαστε εμείς καλά; Ότι «ας είμαι εγώ καλά και δεν πάνε να πνιγούνε οι άλλοι»… Είναι διαφορετικά πράγματα και δεν μπαίνουν σε ένα σακούλι. Γιατί και σε μια πολύ τελική ανάλυση και το καλό όταν το κάνουμε ένα μικρό εγωιστικό κομμάτι το κρύβει, εφόσον κι εμείς χαιρόμαστε με τη χαρά του άλλου. Λίγοι είναι οι πραγματικοί αλτρουιστές. Αυτοί που θα έκαναν τα πάντα για το σύνολο ξεχνώντας τον εαυτό τους. Αυτό που λες, τώρα, ότι η συλλογικότητα επιφέρει πολύτιμα στοιχεία στην καθημερινότητα. Πιστεύω ότι πολλοί άνθρωποι δεν είχαν την τύχη να έρθουν σε «γνωριμία» με τη συλλογικότητα γιατί τα τελευταία χρόνια η ζωή λειτουργεί τόσο αγχωτικά και χαοτικά που καθένας χάθηκε μέσα στο μικρόκοσμο των αναγκών του (πλασματικών και μη), της αποξένωσης, των υποχρεώσεών του, του υπερκαταναλωτισμού υλικών αγαθών, κυνηγώντας μια ζωή σαν διαφημιστικό σποτ . Κι είναι τόσο κρίμα… Η κρίση που περνάμε τώρα, φυσικά, δεν είναι μόνο οικονομική, είναι και κρίση αξιών και λοιπόν αναλόγων «αγαθών». Επανεκτιμούμε πράγματα… Τολμώ να πω… ότι «το κακό, μας φέρνει πιο κοντά…», ξαναανακαλύπτουμε το διπλανό μας και ξαναγαπάμε τον άνθρωπο …
Πώς εκλαμβάνει ένας νέος άνθρωπος σαν εσένα, την έννοια της δημιουργίας ?
Να δουλεύει το μυαλό, να παρατηρεί, να βλέπει ένα πετραδάκι και να μπορεί να φανταστεί ολόκληρο χωριό, να χαμογελά και να αγκαλιάζει, να θέλει να προσφέρει, να πάρει όμως και λίγη εγωιστική χαρά … δεν πειράζει …
Το ταλέντο τι είναι;
Τι μπορώ να πω; Τόσοι και τόσοι σπουδαίοι αναρωτιούνται ακόμα… Είναι ίσως η τάση με την οποία γεννιόμαστε έχοντας μεγαλύτερη έφεση προς κάποια πράγματα. Είναι η προδιάθεση της φύσης μας να νιώθει οικειότητα σε έναν «χώρο» κι αυτό να φαίνεται στην αύρα του.
Ποια είναι η άποψη σου για τις θεατρικές σχολές στην Ελλάδα?
Δεν έχω εμπειρία από Σχολές του εξωτερικού για να μπορώ να συγκρίνω… Για τις δικές μας πάντως, αυτό που έχω να πω είναι ότι ίσως λείπει ένα μάθημα, που να προετοιμάζει πρακτικά τους μαθητές να αντιμετωπίζουν την αγορά εργασίας όταν τελειώσουν. Ίσως και να υπάρχει τώρα πια και να μην το ξέρω εγώ.
Τι αγαπάς περισσότερο ,το θέατρο, τον κινηματογράφο ,την τηλεόραση?
Σε όλα μπορώ να βρω γοητεία. Είναι διαφορετικά σαν τρόποι δουλειάς.
Πιστεύεις ότι σε μια εποχή κρίσης η τέχνη ποιο ρόλο μπορεί να έχει?
Η Τέχνη πάντα έχει κάποιο ρόλο… Να δημιουργεί συναισθήματα και τροφή για σκέψη στον άνθρωπο. Δεν νομίζω ότι αυτή η βάση αλλάζει. Η επικαιρότητα, μπορεί να ωθήσει τους δημιουργούς στο να μιλήσουν για πιο συγκεκριμένα πράγματα, αλλά αυτό δεν αλλάζει το ρόλο της. Κι ο ρόλος της πρέπει να λειτουργεί «προληπτικά» κι όχι μόνο «θεραπευτικά» σε δύσκολους καιρούς. Οπωσδήποτε όμως, επειδή οι άνθρωποι που ασχολούνται με την Τέχνη έχουν «βήμα», οφείλουν να «μιλούν».
Η εικόνα που είδαμε στο 2ο Φεστιβάλ Ψηφιακού Κινηματογράφου Αθήνας μια και παρουσίασες την τελετή λήξης ,200 συμμετοχές πάνω από 100 ταινίες προβολή ,40 πρεμιέρες ,μια άλλη εικόνα για την τέχνη στην χώρα μας……
Πρώτ΄απ΄όλα, να σας ευχαριστήσω για την τιμή που μου κάνατε να παρουσιάσω την τελετή λήξης. Θα επαναλάβω, αυτό που είχα πει κι εκείνο το βράδυ… Η τόσο μεγάλη συμμετοχή καλλιτεχνών, δείχνει πόσο μεγάλη ανάγκη έχουν οι άνθρωποι για έκφραση και δημιουργία… Στους δύσκολους καιρούς που περνάμε μόνο ελπίδα και χαμόγελο μπορεί να μας δώσει αυτή η απήχηση. Γιατί σημαίνει, ότι δεν το βάζουμε κάτω, ότι έχουμε ανάγκη να προχωρήσουμε, να κάνουμε πράγματα, να υπάρξουμε… Εύχομαι τα καλύτερα για όλους…
Ένας από τους κλάδους που χτυπήθηκαν περισσότερο από την κρίση είναι αυτός των ηθοποιών. Πώς βλέπεις το θέατρο στην Ελλάδα σήμερα;
Ο κλάδος των ηθοποιών πάντα παλεύει με την ανεργία. Πέρα από την «κορυφή του παγόβουνου» που είναι εκείνοι που σχεδόν πάντα δουλεύουν, υπάρχουν χιλιάδες συνάδελφοι που κάθε 3- 6 μήνες πια, αγωνιούν. Δεν είναι κάτι καινούριο για το χώρο. Το πρόβλημα είναι ότι ακόμα κι οι δουλειές που γίνονταν έχουν λιγοστέψει εξαιρετικά. Η τηλεόραση έχει πληγεί αφάνταστα κι αυτό αφορά κι ένα άλλο κομμάτι εργαζομένων, που είναι πίσω από τις κάμερες. Ξέρουμε όλοι πόσα σήριαλ γίνονταν μέχρι πριν 2-3 χρόνια και πόσα γίνονται τώρα… Στο θέατρο γίνονται πράγματα και μάλιστα πολύ ενδιαφέροντα. Υπάρχουν πολλοί πυρήνες και ομάδες που δημιουργούν και κάνουν δουλειές πολύ ενδιαφέρουσες. Μπορώ να πω ότι υπάρχει οργασμός δράσης απ΄αυτή την πλευρά… Από την άλλη όμως, συνήθως δεν υπάρχουν οικονομικές απολαβές στις περισσότερες από αυτές τις περιπτώσεις… Και λυπάμαι που το λέω, αλλά το να μπορεί να βιοποριστεί κανείς είναι εξίσου σημαντικό με το να δημιουργεί. Έχει να κάνει κι αυτό με αξιοπρέπεια και αναγκαιότητα…
Θεωρείς ότι υπάρχει η απαραίτητη φροντίδα για το θέατρο από την πολιτεία?
Το θέατρο, είναι κάτι για το οποίο η χώρα μας είναι θεωρητικά υπερήφανη, αφού εκείνη το γέννησε. Πρακτικά όμως κι αφού είναι κάτι που το τιμά, ίσως θα έπρεπε να του δώσει αρχικά περισσότερο χώρο στην παιδεία. Να το γνωρίσουν από τις μικρές ηλικίες, άνθρωποι, που οι οικογένειές τους δεν είχαν την απαραίτητη γνώση και οικονομική δύναμη, να βοηθήσουν τα παιδιά τους σ΄αυτό. Νομίζω ότι το πρώτο πράγμα που θα μπορούσε να κάνει η πολιτεία, είναι να βοηθήσει στη δημιουργία θεατρικού κοινού για το μέλλον.
Δεν γνωρίζω ακριβώς από οικονομικής ενίσχυσης τί συμβαίνει, αλλά αυτό που βλέπουμε όλοι, είναι ότι τα ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ., λόγω ίσως, μικροπολιτικών θεμάτων ψυχορραγούν… ενώ είναι τόσο σημαντικά για την επαρχεία.Κι απ΄την άλλη, όταν ο ίδιος ο ηθοποιός, δεν έχει «τη φροντίδα» που θα έπρεπε από την πολιτεία, τι εννοούμε «φροντίδα του θεάτρου»; Τι είναι το θέατρο; Μια «αυτοεξυπηρετούμενη, αυτόφωτη, παγκόσμια ιδέα που αιωρείται στον αέναο χωροχρόνο»; Όχι. Το θέατρο είναι οι άνθρωποί του.
Η τέχνη, η γνώση των «ιδεών» είναι «έργο της ιδιοφυΐας». Ο ιδιοφυής καλλιτέχνης δεν αρκείται στη γνώση των αιωνίων ιδεών, αλλά τις επαναλαμβάνει και τις αποτυπώνει σε ένα υλικό, και από τη φύση αυτού του υλικού καθορίζεται και η ειδικότερη μορφή κάθε τέχνης ως πλαστική - εικαστική τέχνη, λογοτεχνία ή μουσική. «Μοναδική αρχή της τέχνης είναι η γνώση των ιδεών• μοναδικός της στόχος η μετάδοση αυτής της γνώσης»
Η γνώση των ιδεών , είτε πρόκειται για ιδέες, ή για τους «νόμους λειτουργίας» που διέπουν τα όντα και τις κοινωνίες, αποτυπώνονται ως έχουν, από παρατηρητές – φιλοσόφους κι επιστήμονες. Ο καλλιτέχνης, ως δημιουργός «φύσει-θέσει», ενεργοποιείται από αυτή τη βάση τις «μετουσιώνει» σε ύλη (εικαστικά) και λόγο (λογοτεχνία κλπ). Αν δεν υπάρχει αντίληψη των πραγμάτων δεν είναι δυνατή και η αισθητική ενατένισή τους, γιατί ο δημιουργός δεν ασχολείται με την αφηρημένη εννοιολογική γνώση αλλά με την αισθητηριακή της εποπτεία.
Ο Νίτσε εστιάζει την προσοχή του στην «τέχνη των δημιουργών» και όχι «των δημιουργημάτων», δεν τον ενδιαφέρουν δηλαδή τόσο τα έργα τέχνης όσο η δημιουργική, ποιητική δραστηριότητα, της οποίας τα χαρακτηριστικά ταυτίζονται με αυτά της πρόσληψης του έργου τέχνης.
Αυτό που μπορώ να αντιληφθώ, είναι ότι ο Νίτσε, μιλάει για την κατάσταση της «μέθης», τη δύναμη δηλαδή που αποδεσμεύεται από το άτομο και «μεταμορφώνει την πραγματικότητα», είτε χρησιμοποιώντας την ομορφιά, είτε την ασχήμια.
Ίσως παίζει σ΄αυτό ρόλο ο αστάθμητος παράγοντας της προσωπικότητας, της παρατήρησης και της εμπειρίας, του βαθύτερου είναι του ατόμου, που τον ωθεί να χρησιμοποιήσει τη ματιά του και το δικό του «φίλτρο αντίληψης πραγμάτων» και να δημιουργήσει πέρα, αλλά και μέσα από τους νόμους της γνώσης των ιδεών, μια παραπάνω αίσθηση πραγμάτων, έναν παραμορφωτικό καθρέφτη ίσως, μια ματιά από μέσα προς τα έξω. Να δημιουργήσει ίσως έναν ερωτισμό με τα πράγματα. Να αλλάξει γωνίες «μετάδοσης της γνώσης».
Αν θεωρήσουμε ότι ο καλλιτέχνης είναι όντως δημιουργός κι όχι απλός παρατηρητής, ότι θέλει κι έχει ανάγκη να «σχολιάσει» κι όχι απλά να μεταδώσει ως δάσκαλος, πως μπορεί να του αρνηθεί κανείς το δικαίωμα χρήσης, της δικής του εσωτερικής δύναμης, ματιάς, ερωτισμού, συναισθημάτων, αίσθησης και αναπνοής στα πράγματα;
Η Ανδρομάχη Μαρκοπούλου γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε στην Δραματική σχολή Βεάκη.Εχει συμμετάσχει σε πολλες θεατρικές παραστάσεις,τηλεοπτικές σειρές και κινηματογραφικές ταινίες.