Στην όαση της διανόησης και πάλι με μια συζήτηση που έχει από μόνη της ροή και πολύ χιούμορ που δεν μπορεί να αποτυπωθεί στο χαρτί. Σε μια συζήτηση δίχως ένταση και στόμφο. Γεμάτη ιδέες που δεν έψαξε κάποιος να τις αντιγράψει, ήταν ιδιόκτητες.Δίχως τέχνη εδώ και πολύ καιρό, με τόσους παπαγάλους που αποστηθίζουν με μεγάλη προσπάθεια, που φαίνεται, τα κείμενα που πρέπει να απαγγείλουν στις ειδήσεις και στα τηλεοπτικά παράθυρα, βιώνοντας εδώ και έναν χρόνο την καλλιτεχνική σιωπή και έναν δημόσιο λόγο που κατακλύζεται από λόγια που δεν έχουν λόγο να ειπωθούν, κοντέψαμε να ξεχάσουμε πως είναι να μιλάει κανείς από μόνος του χωρίς να του έχουν κάνει φροντιστήριο μάνατζερ και εκπρόσωποι τύπου. Αλήθεια η φτώχεια μιας κοινωνικής ζωής δίχως την τέχνη είναι αμέτρητη.

• Πώς βιώνεις ως καλλιτέχνης και άνθρωπος των γραμμάτων την περίοδο της καραντίνας;Είναι μια πιεστική κατάσταση πολιτικά και κοινωνικά, ο κόσμος υποφέρει. Ο κόσμος του θεάτρου ειδικότερα και όλης της τέχνης πλήττεται περισσότερο καθώς δεν λειτουργεί τίποτα. Για το θέατρο αυτό έχει άμεσες επιπτώσεις, καθώς δεν είναι τέχνη που να μπορεί να προβληθεί μέσω του διαδικτύου.

• Τα live streaming μπορούν να είναι λειτουργικά;

Τα Live streaming δεν τα θεωρώ θέατρο, έτσι κι αλλιώς, είναι ένα υβρίδιο, είναι άλλο είδος… Επιπλέον πάντοτε οι παραστάσεις, εκ των υστέρων, παρουσιάζονταν και έτσι. Αυτό δεν είναι βέβαια θέατρο. Το θέατρο είναι κάτι ζωντανό, κάθε παράσταση είναι μοναδική και ο ηθοποιός κάθε βράδυ παίζει κάπως διαφορετικά, αφού εισπράτει τις αντιδράσεις του κοινού της κάθε μέρας που είναι διαφορετικό.

Το θέατρο επομένως έχει ανασταλεί πλήρως, με σοβαρές επιπτώσεις επαγγελματικές στους ανθρώπους που η ζωή τους είναι το θέατρο. Είναι αφόρητο το να είναι κλεισμένοι μέσα σε ένα σπίτι. Το θέατρο έχει πληγεί λίγο περισσότερο από άλλους τομείς.

Ένας συγγραφέας ίσως να μπορεί να συνεχίσει ή ακόμη και να εμπνευστεί σε μια κατάσταση επιβεβλημένης απομόνωσης, αλλά ένας άνθρωπος του θεάτρου όχι.

• Ποιο πρότζεκτ σου διέκοψε η καραντίνα;

Διέκοψε μια παράσταση εν εξελίξει με τίτλο «Οι μικρές αλεπούδες» της Λίλιαν Χέλμαν στο θέατρο Μαυρομιχάλη, την οποία είχα σκηνοθετήσει. Η παράσταση είχε επιχορηγηθεί και όφειλε να κάνει έναν αριθμό παραστάσεων. Ήταν όμως και επιτυχημένη, πήγαινε καλά εισπρακτικά, και ο θίασος ήθελε να υπερβεί τον επιβεβλημένο αριθμό παραστάσεων Ταυτόχρονα έκανα πρόβες σε μια άλλη παράσταση, που επίσης είχε επιχορηγηθεί από το Υπουργείο Πολιτισμού, «Μια παράσταση χωρίς σημασία» ο τίτλος της, έργο εμπνευσμένο από το έργο «Μια γυναίκα χωρίς σημασία» του Όσκαρ Ουάιλντ και προσαρμοσμένο από εμένα στην εποχή μας και στις ανάγκες έκφρασης του θιάσου.

• Πώς ένιωσες όταν έκλεισαν τα θέατρα;

Ήταν πολύ σοκαριστικό. Πάνω σε μια δημιουργική στιγμή που έχεις βρει τόσους ανθρώπους γύρω σου να συνεργαστούν πάνω σε μια ιδέα… ηθοποιούς, σκηνικά, κοστούμια… Ακόμη και τώρα περιμένουμε, μιλάμε και συνεχίζουμε να δουλεύουμε, ώστε να είμαστε έτοιμοι όταν ανοίξει το θέατρο. Με τους ηθοποιούς όμως ήταν δύσκολο να συνεχίσουμε, οπότε κυρίως συνέχισα με τον σκηνογράφο.

• Πώς προσεγγίζεις σκηνοθετικά την έννοια της πρόβας;

Ακούω, βέβαια, ότι κάποιοι κάνουν διαδικτυακά πρόβες, εγώ όμως δεν μπορώ να κάνω έτσι πρόβα, η παράσταση για εμένα δημιουργείται μαζί με τους ηθοποιούς στην πρόβα. Η πρόβα είναι μια ζωντανή ανταλλαγή ιδεών, μια επικοινωνία και των σωμάτων και για μένα η πρόβα από μακριά ή οι σκηνοθεσίες γραφείου δεν ενδείκνυνται. Εγώ θέλω να βλέπω ολόκληρο τον ηθοποιό και να ανταλλάσσουμε τα αισθήματα της πρόβας μεταξύ μας. Κάποιοι σκηνοθέτες προσπαθούν απλώς να προσαρμόσουν τους άλλους πάνω σε μια δική τους προϋπάρχουσα κατασκευή. Εγώ δουλεύω συμπληρωματικά και δυναμικά σε σχέση με τους συνεργάτες μου.

Ο ηθοποιός στην αρχή των προβών δεν είναι πολύ επινοητικός, προσπαθεί να καταλάβει τα πράγματα, στη συνέχεια όμως όταν αρχίζει και βρίσκει τα εκφραστικά του εργαλεία πάνω στον ρόλο δημιουργείται ένας διάλογος και ακριβώς πάνω σε αυτή τη φάση μας σταμάτησαν… Θα έλεγα πολύ άγριο.

Για να κάνω μια παρομοίωση, ένιωσα όπως ένα ζωγράφος που, ενώ τα έχει όλα βρει και σχεδιάσει, ξαφνικά του παίρνουν τα χρώματα.                                                                                                                                                                                                                                                                        

• Περίμενες ότι η επιβεβλημένη καλλιτεχνική απραξία θα παρατεινόταν τόσο;

Εεε… όχι, νόμιζα ότι θα υπάρχουν εποχές διαλείμματος. Ότι με κάποιον τρόπο θα λειτουργούνε κάπως τα πράγματα. Αυτό που με ενόχλησε πάρα πολύ ήταν η σιωπή σε σχέση με το θέατρο. Βλέπαμε συνεχείς ενημερώσεις υγειονομικές, πολιτικές, για το λιανεμπόριο για τον τουρισμό, τα σχολεία... Για το θέατρο και την τέχνη ούτε καν μιλούσαν. Αυτό το θεώρησα φοβερό. Ήταν σαν να καταργήθηκε η τέχνη από την κοινωνία. Με ευθύνη πια της εξουσίας. Δεν μπορώ να το προσωποποιήσω βέβαια. Ίσως η εξουσία να μην χρειάζεται την τέχνη, γιατί συχνά η Τέχνη την ενοχλεί.

Ταυτόχρονα σταμάτησε και μια έκθεση μου με φωτογραφίες από την Επίδαυρο. Ήταν αναλογικές φωτογραφίες από την Επίδαυρο που τραβούσα για δεκαπέντε χρόνια από το 85 ως το 98, οι οποίες παρουσιάζονταν στο Φεστιβάλ «Νίκος Σκεπετζής» στο Ρέθυμνο. Το φωτογραφικό αυτό υλικό το είχα εκδώσει πέρυσι, συνολικά είναι 2000 φωτογραφίες τώρα εδώ και ένα χρόνο η έκθεση παραμένει στημένη και κλειστή. Κάλλιστα θα μπορούσανε και μέσα στην καραντίνα να λειτουργούν τα μουσεία και όχι να είναι όλα κλειστά. Θεωρώ ότι εκθέσεις και μουσεία θα μπορούσανε να λειτουργούνε και αυτό θα ήταν και μια διέξοδος. Αυτό λοιπόν το θεωρώ τελείως ακατανόητο. Για το θέατρο το καταλαβαίνω ως μέτρο προστασίας, αλλά ένα μουσείο γιατί να μη λειτουργεί, με είκοσι τριάντα επισκέπτες όλη μέρα;

Ο εγκλεισμός χωρίς καμία διέξοδο δημιουργεί ψυχολογικές πιέσεις που δεν ξέρουμε πώς θα εκδηλωθούν, όταν λειτουργήσουν πλήρως τα πράγματα. Αυτή η πίεση, χωρίς προγραμματισμό διεξόδων, ίσως να πάρει εκρηκτικές διαστάσεις, αν και δεν το εύχομαι. Η τέχνη λοιπόν ήταν αυτή που μπορούσε πραγματικά να προσφέρει διεξόδους.                                                              

• Ποια είναι η ψυχολογία σου σήμερα;

Έχω διεξόδους. Δεν πιέζομαι πάρα πολύ. Αλλά με ενοχλεί πιο πολύ η κοινωνική ψυχολογία γύρω μου. Προσωπικά έχω αφιερώσει τον περισσότερο χρόνο στην οργάνωση του αρχείου μου, παράλληλα γράφω προσωπικά πράγματα. Έχω φτιάξει ακόμη και κάποιες πλαστικές μακέτες από δικές μου παραστάσεις, έτσι για να υπάρχουν, έχω φτιάξει τέσσερις πέντε. Κάποιες είχαν χαθεί, κάποιες είχαν δοθεί ως δώρο. Δεν μπορώ να δω θέατρο στο διαδίκτυο. Στην πρώτη καραντίνα προσπάθησα, αλλά κατάφερα να δω μόνο αποσπάσματα. Κυρίως βλέπω θέατρο μαγνητοσκοπημένο, για επαγγελματικούς λόγους, για ενημέρωση δηλαδή, αλλά όχι για τέρψη.

• Είσαι διευθυντής στη δραματική σχολή του Θεάτρου Τέχνης εδώ και έξι χρόνια. Πώς είναι η λειτουργία της σχολής τώρα;

Τώρα, εδώ και ένα χρόνο, γίνονται μαθήματα διαδικτυακά. Κάποιες δραματικές σχολές δεν κάνουν καθόλου μάθημα και γενικώς επικρατεί μεγάλη αναστάτωση στον εκπαιδευτικό χώρο του θεάτρου. Η αλήθεια είναι πως η διδασκαλία της υποκριτικής προϋποθέτει να υπάρχει η δυνατότητα φυσικής παρουσίας. Προκειμένου να μην χαθεί η χρονιά θα χρειαστεί να πάρει την ευθύνη το κράτος. Οι σπουδές της υποκριτικής είναι τρία χρόνια και ήδη τα παιδιά που φοιτούνε τώρα έχουν χάσει ολόκληρη τη χρονιά, χωρίς να έχουν δει από κοντά τη σκηνή ούτε μια φορά.

Ξεκινώντας το εξάμηνο θεωρούσαμε ότι θα χρειαστεί να κάνουμε μόνο τρία ή τέσσερα μαθήματα στο διαδίκτυο.                

• Τι είναι αυτό που σε εμπνέει ως καλλιτέχνη;

Το να λέω ιστορίες, να αποτυπώνω τη στιγμή μια ιστορίας. Ακόμη και στη σκηνοθεσία μου στο θέατρο προσπαθώ να τονίσω την ιστορία, το παραμύθι. Θα έλεγα ότι είμαι ένας σκηνοθέτης ιστοριών, ή ένας κατασκευαστής θεατρικών ψευδαισθήσεων, όπως με χαρακτήρισε η κριτικός Σωτηρία Μαντζίρη στην Ελευθεροτυπία πριν αρκετά χρόνια.

• Ποια σημεία στην προσωπική σου διαδρομή ήταν τελικά σημεία σταθμοί στην καλλιτεχνική σου πορεία;

Το Θέατρο Τέχνης βέβαια. Το ότι μπήκα στη σχολή του Θεάτρου Τέχνης, που ήταν η σχολή της πρώτης μου επιλογής, ήταν σταθμός για μένα. Η σχέση μου μετά με τον δάσκαλο μου Γιώργο Λαζάνη με τον οποίο αργότερα συνεργάστηκα δημιουργικά ως βοηθός του. Το παρελθόν μου ως απόφοιτου του μαθηματικού τμήματος Αθήνας με έκανε πολύ οργανωτικό και έτσι είχα καλή απόδοση ως βοηθός σκηνοθέτη. Ένας ακόμη σταθμός ήταν η δημιουργική μου σχέση με τον Νίκο Αλεξίου με τον οποίο είχαμε συνιδρύσει τον θίασο «Θ όπως Θέατρο», το 2002. Τότε λοιπόν ανεβάσαμε μια ξεχωριστή παράσταση «Το παραμύθι από χαρτί» σε θεατρική διασκευή δικιά μου από ένα παραδοσιακό παραμύθι, η οποία παράσταση μας χάρισε το βραβείο δραματουργίας Κάρολος Κουν το 2003.

• Τι τύπου ηθοποιός είσαι και πώς αντιλαμβάνεσαι τις κατηγοριοποιήσεις των ηθοποιών;

Εγώ από τη σχολή ακόμη έκανα όλους τους ρόλους που δεν έκαναν οι άλλοι. Κυρίως δραματικούς ρόλους, δεν ήμουν πολύ κωμικός ηθοποιός, ιδιοσυγκρασιακά θα έλεγα. Ωστόσο, στην πορεία μου έχω ερμηνεύσει και κωμικούς ρόλους. Είμαι ρολίστας θα μπορούσε να πει κανείς. Όσο για τις κατηγοριοποιήσεις των ηθοποιών δεν ισχύουν πλέον όπως παλαιότερα. Τότε οι κατηγοριοποιήσεις αυτές ήταν αποφασιστικές για την καριέρα ενός ηθοποιού. Ο ηθοποιός ήταν από την αρχή χαρακτηρισμένος ας πούμε καρατερίστας, σουμπρέτα, ενζενί, ντάμα, ζεν πρεμιέ και ποτέ δεν μπορούσε να ξεφύγει από τα πλαίσια που έθετε η κατηγοριοποίηση, διότι ο χώρος δεν του έδινε την ευκαιρία να δοκιμαστεί σε κάτι άλλο. Τα τελευταία χρόνια, λόγω των μικρών θεάτρων, των νεανικών σχημάτων και του θεάτρου που αναπτύσσεται εδώ και είκοσι με τριάντα χρόνια στη χώρα μας, τα πράγματα έχουν απελευθερωθεί και η ισχύς των κατηγοριοποιήσεων δεν έχει την ίδια ένταση. Αλλά και διεθνώς συμβαίνει το ίδιο. Ας πούμε τώρα ο Ίαν Μακέλεν, πολυβραβευμένος Βρετανός ηθοποιός, πριν την καραντίνα ετοιμαζόταν να παίξει τον Άμλετ στο θέατρο, που είναι ο ρόλος ενός νεαρού πρίγκιπα, παρόλο που βρίσκεται στην τρίτη ηλικία. Βλέπουμε ότι και διεθνώς λοιπόν έχουν καταρριφθεί τα στεγανά των κατηγοριοποιήσεων, ακόμη και ηλικιακά.

• Στην αρχαία Ελλάδα όλους τους ρόλους τους έπαιζαν άντρες;

Ναι σωστά, όχι μόνο στην αρχαία Ελλάδα αλλά και στον Σαίξπηρ συνήθως τους γυναικείους ρόλους τους έπαιζαν νεαρά αγόρια. Και στην όπερα υπήρχαν οι καστράτοι. Δεν τους έπαιζαν βέβαια όλοι τουςγυναικείους ρόλους, αλλά κάποιοι που είχαν εξειδίκευση.

• Τι γνώσεις έχουμε για την ερμηνεία των γυναικείων ρόλων στην αρχαία Ελλάδα από άντρες ηθοποιούς;

Δεν έχουμε επαρκείς πληροφορίες. Αυτό που ξέρουμε ήταν ότι υπήρχε σκευή υπερβολική και μάσκες, δηλαδή ο άντρας ηθοποιός ήταν κρυμμένος πίσω από μια ενδυματολογική κατασκευή του γυναικείου ρόλου. Επίσης συνηθιζόταν ο ίδιος άντρας ηθοποιός να παίζει ενίοτε στην ίδια παράσταση, και μια γυναίκα και έναν άντρα.

• Ποια στοιχεία σε χαρακτηρίζουν ως άνθρωπο και ποια από αυτά προωθούν τη σχέση σου με την τέχνη ή την εμποδίζουν;

Με ενδιέφερε πάντοτε η ηθική συνέπεια και αυτό καθόριζε τις κινήσεις μου. Η ειλικρίνεια, η ελεύθερη έκφραση της γνώμης είχαν για μένα πάντοτε αξία. Ενδιαφέρομαι επίσης για τους ανθρώπους, ωστόσο δεν μου αρέσει το ενδιαφέρον να γίνεται πολύ φανερό. Μου αρέσει η διακριτικότητα.

Είμαι οργανωτικός στη δουλειά μου και ενδιαφέρομαι για τις λεπτομέρειες και για μια διεξοδική προσέγγιση. Ταυτόχρονα ωστόσο, με γοητεύει το χάος και κάποιες φορές ακολουθώ ιδέες που αλλάζουν τελείως τα δεδομένα.

Θυμάμαι όταν σκηνοθετούσα την πρώτη μου παράσταση, τον «Πειρασμό» του Ξενόπουλου το 1992 στο Θέατρο Τέχνης στη Φρυνίχου, μία ηθοποιός με ρώτησε: «από πού να περάσω από μπροστά από το τραπέζι ή από πίσω από το τραπέζι;». Εγώ, ωστόσο, είχα δει σκηνοθετικά κάτι που μας οδηγούσε σε μια ανατρεπτική εκδοχή. Της είπα λοιπόν να περάσει από πάνω από το τραπέζι. Η ηθοποιός το έκανε και το αποτέλεσμα μας δικαίωσε. Τονίστηκε λοιπόν το παράλογο στοιχείο, που εμπεριείχε ήδη το έργο του Ξενόπουλου, και γενικώς στην τελική παράσταση λειτούργησε πολύ αυτή η προσέγγιση.

• Ποια είναι η σχέση σου με το παράλογο και τον σουρεαλισμό;

Πολύ στενή (γελάει). Λατρεύω τον Ιονέσκο. Ήταν και μια από τις καλύτερες παραστάσεις που είχα κάνει, το έργο «Το μέλλον είναι στα αυγά» του Ιονέσκο, στο θέατρο Τζένη Καρέζη, το 2015. Έχω σκηνοθετήσει και τρία τέσσερα παραμύθια, τα παραμύθια τα θεωρώ έτσι κι αλλιώς σουρεαλιστικά. Διότι το στοιχείο του σουρεαλισμού στα παραμύθια είναι δεδομένο. Τα πουλιά μιλάνε, τα δέντρα μετακινούνται και γενικώς τα παραμύθια είναι γεμάτα από σουρεαλιστικά στοιχεία.

• Τι θα ’θελες να πεις στους άλλους καλλιτέχνες τώρα;

Νομίζω ότι βρισκόμαστε σε μια εποχή πολύ μεγάλων ανακατατάξεων και κοινωνικά και στην τέχνη. Η τέχνη όπως την ξέραμε θα υποστεί μεγάλες αλλαγές. Θα υπάρχει μια καινούργια τέχνη η οποία εμφανίζεται ήδη λόγω του διαδικτύου κυρίως και της παγκόσμιας επικοινωνίας. Αυτό ή θα εδραιώσει ένα μεγάλο άνοιγμα στην τέχνη ή αντίθετα μπορεί να οδηγήσει σε ένα πισωγύρισμα που θα κάνει την τέχνη πιο κλειστή. Σε πλατφόρμες όπως το Τικ Τοκ όπου ένα βίντεο έχει σε μια εβδομάδα εξασφαλίσει εκατομμύρια θεάσεις… Δεν ξέρω όμως πώς αυτό μπορεί να λειτουργήσει για την τέχνη. Μπορεί αυτό να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις να απευθυνθεί η τέχνη άμεσα σε εκατομμύρια αποδέκτες ή να φανεί αντίθετα η ματαιότητα μιας τέτοιας κίνησης και οι καλλιτέχνες να μην ταυτιστούν με αυτό. Εγώ προσωπικά πιστεύω ότι ο καλλιτέχνης που δεν επικοινωνεί προσωπικά με τον αποδέκτη της τέχνης του χάνει κάπως τη βαθύτερη αξία της Τέχνης του.

• Τι ονειρεύεσαι για το μέλλον;

Μεγαλύτερη επικοινωνία των ανθρώπων μεταξύ τους και της τέχνης με τους ανθρώπους.

• Σκέφτηκες ποτέ να φύγεις από την Ελλάδα;

Δεν ξέρω αν θα μπορούσα να βρω καινούργια πράγματα μέσα από άλλη γλώσσα, για μένα η γλώσσα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την τέχνη μου γι’ αυτό δεν θα μπορούσα να είμαι αλλού εκτός από την Ελλάδα.

• Νιώθεις αισιοδοξία για το μέλλον;

Ναι τελικά νιώθω αισιοδοξία κυρίως μέσω των νέων, διότι ελπίζω ότι αυτοί θα επαναστατήσουν, θα ψαχτούν και θα προσπαθήσουν να ξεφύγουν από αυτή την κατάσταση.

Ατομικά νιώθω αισιοδοξία όσο έχω γύρω μου σχέσεις ανθρώπινες.

Βιογραφικό Κωστής Καπελώνης