Off Canvas sidebar is empty

Ηλίας Τσέχος

tsehos2Ο Ηλίας Τσέχος δεν γράφει απλώς ποίηση, αλλά διαθέτει τα χαρακτηριστικά που η μυθολογία αποδίδει στους ποιητές. Εσωστρεφής αν και εκρηκτικός, απόμακρος αλλά ζεστός, μοναχικός και δοτικός είναι ένας καλλιτέχνης με πλούσια βιωματική εμπειρία από τις διαδρομές του στον κόσμο και στην τέχνη. Έχοντας το χορό και την υποκριτική στην προσωπική του βαλίτσα με τα προσόντα, ταξίδεψε ανάμεσα σε ανθρώπους και σε τόπους, ξεκινώντας από την Αθήνα των ιδεολογικών ζυμώσεων της δεκαετίας του 1970 – που στην ψηφιακή εποχή έχουν αφήσει μόνο ένα ονειρικό ίχνος – και φτάνοντας μέχρι την περιπλάνηση του στην Ευρώπη, με πιο περιπετειώδη και αποκλίνουσα την περίοδο που δούλεψε ως χορευτής σε ένα μεγάλο περιοδεύον ευρωπαϊκό τσίρκο.


Εδώ και δώδεκα χρόνια ζει στη γενέτειρα του το Γιαννακοχώρι της Νάουσας. Εκεί ανάμεσα στις κερασιές, τα ορεινά του Βερμίου, το πέτρινο σπίτι και τους ανθρώπους που τον περιβάλλουν ξεκίνησε μια επίμονη προσπάθεια να ιδρύσει μια βιβλιοθήκη. Πρόκειται για έναν ζωντανό οργανισμό που σήμερα αριθμεί χιλιάδες βιβλία και έχει δώσει πνοή στην πνευματική κίνηση της περιοχής δημιουργώντας έναν πνεύμονα βιβλίου.

Ο Ηλίας Τσέχος δεν ησυχάζει. Άλλωστε ο πολιτισμός και η σκέψη δεν έχουν έδρα σε συγκεκριμένο τόπο, πάνε εκεί όπου πάνε οι άνθρωποι που τα υπηρετούν.Πρόσφατα τον γνωρίσαμε και από το ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους του Ηλία Ιωσηφίδη, με θέμα τη ζωή του. Ανάμεσα στα χρώματα του φυσικού τοπίου, τα σκαμμένα πρόσωπα και τη ροή της καθημερινότητας στο Γιαννακοχώρι ήρθε στο φως μια πλευρά που συνήθως δεν έχει κανείς την ευκαιρία να γνωρίσει όταν πρόκειται για ποιητές. Η ποίηση του Ηλία Τσέχου συνδυασμένη με την σκηνοθετική ματιά του Ηλία Ιωσηφίδη άνοιγαν ένα παράθυρο προς έναν χώρο που δεν φαίνεται με την πρώτη ανάγνωση.Σήμερα έχοντας τον Ηλία απέναντι μου ακούω τη φωνή του, πιο οικεία, λιγότερο επιβλητική από την κινηματογραφική, με το ράγισμα που αφήνει πάνω σε μια φωνή η ευγένεια. Φράσεις υποδοχής που ανήκουν στην γλώσσα καταγωγής του – από τον Πόντο – παρεισφρύουν, ενώ η εμμονή στη διατύπωση της φράσης είναι χαρακτηριστική κάθε ποιητή.

Ηλία τι είναι για σένα η ποίηση;tsehos3.jpg

- Πρώτα άρχισα να διαβάζω ποίηση και μετά να γράφω, ενώ συχνά συμβαίνει το αντίστροφο… δεν ξέρω ποιο είναι το καλύτερο, να πω την αλήθεια Εγώ  έτσι μπήκα στην ποίηση, διαβάζοντας. Ζώντας στην περιφέρεια, συμπλήρωνα τις γνώσεις μου έτσι. Ζήλευα λίγο τους ποιητές των πόλεων, αυτοί ήδη είχαν κάνει το γύρο κι εγώ καλούμουν να διανύσω απ' το μηδέν την ποιητική περίμετρο. Ξεκινώντας να γράφω ποίηση συνειδητοποίησα ότι είναι απίστευτο  πόσο μοναχικά επιδιώκεις να συναντήσεις ένα ολόκληρο πλήθος ψυχών-αναγνωστών. Ακόμη και τώρα γράφοντας, λέμε ποιους θα συναντήσουμε, ποιοι θα μας υποδεχτούν, πώς θα ευοδώσει αυτό που κάνουμε… Ένας ποιητής όμως, ένας δημιουργός,  καλός μάστορας, αθώος, είναι θέμα χρόνου να συναντηθεί με τους αναγνώστες και το κοινό. Η ποίηση λοιπόν είναι όσα δε λέγονται, δεν ακούγονται, ό.τι δεν πράττει, δεν πράττεται, όσα σκοτεινιάζουν το φως. Ποίηση είναι η πιο αθώα επανάληψη ζωής- θανάτου...πέτρα που πίσω έριξες και είσαι εσύ.

Γιατί το σκοτεινιάζουν;

- Για να δώσουμε εμείς την αξία στο φως… αλήθεια γιατί σκοτεινιάζει το φως μας η ποίηση; Γιατί εκεί είναι η αξία της, εκεί κρύβονται οι αξίες μας, ας  μεγαλώνουμε… λέω λοιπόν και πάλι , η ποίηση είναι τουλάχιστον βάλτος του μέλλοντος δίχως κουνούπια, δεμένος ύπνος παραληρώντας όνειρα.

Στο βάθος ακούγεται ανυπόμονο γάβγισμα. «Έχουμε και την Ίρμα», λέει ο Ηλίας.
Ύστερα χαμογελάει σαν να θυμήθηκε κάτι.

- Προχτές ένα παιδάκι, κοριτσάκι εννέα χρονών, που επισκέφτηκε τη βιβλιοθήκη, με ρώτησε με δέος «Γράφετε κανονική ποίηση;» και της απάντησα, τάχα με απορία, «Γιατί ρωτάς; Γράφεις και εσύ ποίηση;» «Ναι γράφω» και απάγγειλε δύο τετράστιχα, τα οποία μάλιστα είχαν λεπτές δυναμικές.
Και της λέω τότε «Και πως το έγραψες αυτό; Σε έβαλε η δασκάλα και το έγραψες κανονικά ή αντικανονικά, κάθισες και το έγραψες μόνη σου;» «Μόνη μου» μου λέει. Και της λέω «Πόσο όμορφο, έχω μια λαχτάρα να δω τα επόμενα ποιήματα σου, είτε είναι κανονικά είτε αντικανονικά γραμμένα... Θα γράψεις;» «Θα γράψω κι άλλα ποιήματα». Ωραίο δώρο στη ψυχή μου…

Ηλία ποιο θα έλεγες πως είναι το νόημα του να καταγράφει ένας ποιητής όσα συλλαμβάνει; Ας θεωρήσουμε, βέβαια, ότι έχουμε το «ορθό» δείγμα ποιητή, αυτόν, δηλαδή, για τον οποίο η σύλληψη της ιδέας προηγείται της ανάγκης του να την αποτυπώσει γραπτώς, και όχι εκείνον που με αλχημείες επιδιώκει να αναγορευθεί ποιητής...

- Αν αγαπώ την ποίηση είναι γιατί δίνει διάρκεια στη σκέψη,. Όταν γράφω αυτό που συλλαμβάνω μένει ως  γραπτό και αποκτά αιωνιότητα το σώμα και το αίμα των λέξεων,  των εννοιών, αποκτά διάρκεια η ζωή στις γεύσεις της, στη γη και  το ύδωρ της, και ο προφορικός λόγος μαρμαρώνει…
Όσο για τους «ανορθόδοξους» ποιητές η μοίρα θα τους συναντήσει αφανίζοντας τους ή εξελίσσοντας τους.

Πώς έρχονται τα ποιήματα στο μυαλό σου;

- (γελάει) Αυτό που μπορώ να πω είναι ότι όπως έρχονται έτσι φεύγουν. Μένει το μεσοδιάστημα  ερχομού και πηγαιμού, εκεί είναι όλος ο κόπος, ο τόπος, εκεί το όραμα, εκεί η εκτέλεση αποστολών και παραλαβής.  Λαμβάνω εναύσματα,  ακούσματα,  είναι από ευωδιές, από μνήμη, από σκέψεις πόθων, πάθους. Έρχονται με συναντούν κι αυτή η συνάντηση ορίζει εξελίξεις  και  αυτές σε αγαπούν, σε θαυμάζουν, θέλουν να καταθέσουν μαζί σου το αίμα τους και το σώμα τους, θέλουν  να γίνουν πλήθος… Η ποίηση έχει αυτόν τον καημό θέλει να γίνει πλήθος. Θέλει να πληθαίνει η  ομορφιά, η  γενναιότητα, η  αθωότητα, η ειρήνη,  ώριμα και δίχως ηλικίες…

Έγραφες από μικρός;

- Όχι, άρχισα γύρω στα δεκαοχτώ με δεκαεννέα, περισσότερο με τόλμη παρά με γνώση, με πολλή δουλειά και από ένα χρονικό σημείο και μετά ταγμένα…

Συνέβη κάτι που σε οδήγησε πρώτη φορά να εκφραστείς γράφοντας;


- (αναρωτιέται) Τι να συνέβη; Στην ουσία ναι, συνέβη. Είπα μια φορά το ναι στην ποίηση και εκεί έμεινα.
Αν χαίρομαι κάτι περισσότερο στην ποίηση είναι που ενώ συνεννοούμαι… δεν συνεννοούμαι μαζί της. Το λατρεύω αυτό, το αγαπάω.

Η ταινία του Ηλία Ιωσηφίδη με θέμα τη ζωή και την ποίηση σου, πως σε επηρέασε;


- Τον ευχαριστώ για το σπουδαίο ταξίδι που μου χάρισε η μαστοριά του, η τόλμη και η διορατικότητα του... Με αφορμή τα γυρίσματα, που διήρκεσαν τέσσερις εποχές, βρέθηκα σε έναν δημιουργικό οργασμό. Ο Ηλίας Ιωσηφίδης είναι ένας από τους δημιουργούς που με εμπνέει. Μέσω της κινηματογραφικής του δουλειάς βρήκα ένα ευρύ κοινό που θα αργούσα να το συναντήσω ή, ίσως, δεν θα το συναντούσα.

tsehos1.jpgΜίλησε μας σχετικά με τη βιβλιοθήκη και τους ανθρώπους που εργάστηκαν γι' αυτήν

- Για τη βιβλιοθήκη στο Γιαννακοχώρι της Νάουσας! Ήταν αίτημα λίγων ανθρώπων. Γυρίζοντας από την Αθήνα για να φροντίσω τους γονείς μου, μου είπαν «Θα μπορέσουμε να στήσουμε μια βιβλιοθήκη;», «Θα έχετε αντοχές αν ηγηθώ;», «Ναι θα είμαστε κοντά σου.» Έτσι ξεκίνησα.
Έδωσα πρώτος 3000 βιβλία και μετά με επιστολές σε εκδοτικούς οίκους, τράπεζες και ιδιώτες για δωρεές βιβλίων, συνεχίσαμε. Στήθηκε στον δεύτερο όροφο του κοινοτικού καταστήματος Γιαννακοχωρίου, το οποίο αναπλάσαμε από την αρχή.
Οι άνθρωποι του πολιτιστικού συλλόγου Γιαννακοχωρίου εργάστηκαν πολύ για να πετύχει.
Στις 10 Οκτωβρίου του 2009 εγκαινιάστηκε. Ήταν ένας πραγματικός μαραθώνιος γιορτής  βιβλίου. Χαλάλι  τους κόπους
Σήμερα έχει 14300 τόμους, αριθμός βιβλίων θριαμβικός, δεδομένου ότι βιβλιοθήκες με περισσότερο χρόνο ζωής από την ίδρυση τους αριθμούν λιγότερα βιβλία.
 
Ποιος εργάζεται εκεί


- Συντηρείται και. ακμάζει με εθελοντική εργασία, δική μου και ανθρώπων του πολιτιστικού συλλόγου, λειτουργεί και καλοκαίρι και χειμώνα, τρέχει, είναι ζωντανή, ανανεώνεται, κουβαλά αργά αργά το αρχείο Ηλία Τσέχου, το αρχείο Γιαννακοχωρίου και έχει έναν αριθμό έργων ζωγραφικής σε πέτρα του Γιάννη Ρίτσου, χαρισμένα στη σπουδαία φιλία μας, σε μόνιμη έκθεση, την επισκέπτονται σχολεία, σωματεία και ερευνητές, ένα μεγάλο θαύμα στην περιοχή.

Ανταποκρίνεται ο κόσμος στην προσπάθεια αυτή;

Εκείνοι που πρωταγωνιστούν ως αναγνώστες είναι τα παιδιά και αυτό μας δίνει πολύ μεγάλη ικανοποίηση, από δέκα έως δεκαπέντε ετών. Δευτεραγωνιστές στην αναγνωσιμότητα είναι οι γυναίκες, που προτιμούν την πεζογραφία. Ακολουθούν οι άρρενες αναγνώστες που διαλέγουν ιστορία πεζογραφία και ποίηση. Μέσα σε τρία χρόνια λειτουργίας έχουμε φτάσει σε 4000 δανεισμούς, δηλαδή κατά μέσο όρο σε 4 δανεισμούς τη μέρα, σε μια κοινωνία πεντακοσίων ψυχών.

Τι ήταν αυτό που σε ώθησε να ασχοληθείς με κάτι τέτοιο και να δαπανήσεις τόσο χρόνο;


- (γελάει) Αν το ξέραμε θα το κάναμε νομίζεις; Και μάλιστα όλη η προσπάθεια ξεκίνησε, ενώ με πολιορκούσαν συνεχώς λέγοντας «τι θα την κάνουμε τη βιβλιοθήκη και τι τη θες; Θέλουμε αντλίες, θέλουμε αρδευτικά έργα και ασφαλτοστρώσεις χωματόδρομων για να μετακινούνται τα προϊόντα». Εγώ όμως τους έλεγα «Θα στήσουμε την πηγή των βιβλίων και όποιος διψά θα έχει νερό να πιει,  θα έχει να διαβάσει.»
 
Η σχέση σου με τη γνώση ξεκίνησε από την παιδική ηλικία;
tsexos4.jpg

- Το λιγότερο.

Θεωρείς ότι με κάποιον τρόπο γεννιόμαστε με κάποια γνώση;

- Μα η γνώση μας γεννά και είναι και η μόνη που μας αντέχει…

Τι άλλο έχεις να πεις για τη βιβλιοθήκη;

- Αυτό που νιώθω τώρα και που βασιλεύει μέσα μου είναι ότι υπάρχει διάχυτη η αίσθηση πως εδώ, σε αυτήν την περιοχή, έχουμε τρομοκρατήσει την αγραμματοσύνη, που αφθονούσε.

Το βιβλίο είναι ταξίδι;


-  Λέω σε ένα ποίημα: Ένα ταξίδι με έφερε, ένα ταξίδι θα με πάρει, ας είναι το βιβλίο. Ποτέ κρυφά δεν έκλαψε.

Ηλία, γιατί δεν εξέδωσες για είκοσι χρόνια;


- (παύση) Μετά το έβδομο βιβλίο «Διώροφο μέλλον» ταξίδεψα με τη Δώρα Στράτου, αλλά ύστερα από το θάνατο της μας ξεθεάτρισαν, έτσι έπρεπε να αναλάβω τα της διαβίωσης μου. Έφυγα, λοιπόν, και πήγα στην Ελβετία.

Και τι έκανες εκεί;

- Εργάστηκα σε ένα τσίρκο όπου παρουσίαζα ένα χορευτικό με θέμα το Ζορμπά.

Αυτό, Ηλία, δεν είναι κάτι που το ακούει κανείς συχνά. Αλήθεια πως ήταν η ζωή στο περιπλανώμενο τσίρκο; Προέκυπταν τα πάθη αλλά και τα μίση που έχουμε δει στις ταινίες;

- Πάρα πολύ δουλειά, ταχύτητα, δεν προλάβαινε να φυτρώσει κακία σε αυτή την μικρή κοινωνία. Ζυρίχη, Γενεύη, Βέρνη, Βασιλεία ένα ατέλειωτο ταξίδι από μέρος σε μέρος. Μεγάλη πειθαρχία. Καινούργια γλώσσα καινούργιες συνήθειες. Ωστόσο έχανα το ρυθμό της ελληνικής γλώσσας, έκανα τρία χρόνια να επανέλθω.

tsehos5.jpgΤο μετάνιωσες;

- Όχι όχι δεν θυμάμαι τίποτα απ’ το χτες, θέλω να είμαι τσαλακωμένος μέσα στην κάθε μέρα του παρόντος, από την ώρα που ξυπνώ, να είμαι ορθός και περισσότερο αθώος.

Ζώντας εδώ και καιρό στην περιφέρεια πιστεύεις Ηλία ή διαπιστώνεις ότι εκεί, ενδεχομένως, παράγεται κάποιο πολύ καλό υλικό το οποίο χάνεται επειδή δεν παράγεται στο κέντρο, ή τελικά το καλό υλικό σπάει τα φράγματα;

- Το καλό υλικό  κάνει κομμάτια τα πάντα, και τα αρνητικά, σήμερα κυρίως που τα ηλεκτρονικά μέσα έχουν μπει σε κάθε σπίτι σε κάθε θρανίο δεν υπάρχει πιθανότητα να κρυφτεί κάτι σπουδαίο, να χαθεί. Ευτυχώς. Απλά η παραγωγή των καλών δημιουργών, που αφθονεί και στην περιφέρεια και στο κέντρο, έχει όλο και λιγότερους αποδέκτες και βέβαια πολύ λιγότερους πιστούς λάτρεις  της τέχνης και του πολιτισμού, διότι η διανομή της καλής τέχνης δυσλειτουργεί απουσιάζει και δεν αναπληρώνει κενά.
(με κοιτάει και χαμογελά αινιγματικά) Τι περίεργη που είναι η συνέντευξη, σαν να ανασταίνει νεκρούς…  

Ακούγεται ο αέρας που λυσσομανά επίμονα. Ίσως να αναρωτιέται κι αυτός πόσες φωνές έχουν χαθεί επειδή βρέθηκαν σε μέρος χωρίς ηλεκτροδότηση και πόσες άλλες ακούστηκαν χωρίς να λένε κάτι.

ΕΙΣΟΔΟΙ ΕΞΟΔΩΝ

Αυτές οι αναγκαίες έξοδοι
Να τυλιχθούν της προσοχής
Μην συμβιβάσουν τα μετρίως

Έχουν ανάγκη ανατάσεων
Χρήζουν μιας ιδιαίτερης αφής
Ανοίγουν υπολογιστές

Αυτές οι αναπτύσσουσες εξόδοι
Λες αναγκαίοι είναι σύνοδοι
Ρουφήχτρες αλεξιπτωτιστών

Μια περιπέτεια σκλαβιά
Βροχή αναγκαίας ξεπίκρας
Προσβεβλημένη στο φιλί

Αυτές οι αιμορραγούσες έξοδοι
Έχουν τη μνήμη έξω απ’ το κατώφλι
Αν δεν προσεχθούν, αργά αργά μας σβήνουν

(Ποίημα που δημοσιεύεται για πρώτη φορά)

 

 

γράφει η συγγραφέας Βασιλική Κάππα