Στην επιφάνεια της πολιτιστικής ζωής μιας πόλης, συχνά πρωτοστατούν οι μεγάλες σκηνές, τα κλασικά θέατρα, οι επιβλητικές αίθουσες. Κι όμως, στο υπέδαφος αυτής της ζωής, στον παλμό των γειτονιών, στα στενά του κέντρου, αλλά και στις ξεχασμένες βιομηχανικές γωνιές, αναπνέει μια πιο άμεση, τολμηρή και ζωντανή μορφή τέχνης: το μικρό θέατρο. Εκεί όπου ο πειραματισμός δεν είναι εξαίρεση, αλλά κανόνας. Εκεί όπου η περφόρμανς, το σωματικό θέατρο, το devised theatre και η πολυμεσική αφήγηση βρίσκουν έδαφος να ανθίσουν.

Τα μικρά θέατρα δεν είναι απλώς χώροι με περιορισμένο αριθμό θέσεων. Είναι ανοιχτοί κόμβοι δημιουργίας. Είναι το «εργαστήριο» της σύγχρονης τέχνης, όπου οι νέες φωνές δοκιμάζονται χωρίς φόβο, όπου η εμπορική επιτυχία δεν είναι ο πρώτος στόχος, αλλά η καλλιτεχνική ειλικρίνεια, η αναζήτηση, η ανάγκη για έκφραση. Εδώ, η τέχνη παράγεται χωρίς τον μεγεθυντικό φακό της μαζικής αποδοχής, γεγονός που δίνει στους δημιουργούς χώρο για να τολμήσουν, να αποτύχουν, να επανεφεύρουν.

Αυτά τα θέατρα έχουν συχνά ιδιοσυγκρασία. Μπορεί να στεγάζονται σε πρώην συνεργεία, σε υπόγεια, σε ταράτσες, σε διαμερίσματα. Είναι αυτά τα ετερόκλητα αστικά τοπία που δημιουργούν μια ολόκληρη αίσθηση εμπειρίας: το κοινό δε μπαίνει απλώς σε μια παράσταση· εισέρχεται σε έναν ξεχωριστό μικρόκοσμο. Το αστικό περιβάλλον γίνεται μέρος της σκηνικής πράξης. Η απόσταση μεταξύ θεατή και ηθοποιού συρρικνώνεται — συχνά εξαφανίζεται εντελώς. Ο θεατής μετατρέπεται σε συμμέτοχο, το έργο τον αφορά άμεσα, και αυτό δημιουργεί μια σπάνια μορφή συναισθηματικής και πνευματικής εμπλοκής.

Η συμβολή των μικρών θεάτρων στην καλλιτεχνική ανάπτυξη της πόλης είναι ανεκτίμητη. Δεν προσφέρουν μόνο χώρο έκφρασης στους ανεξάρτητους δημιουργούς, αλλά επανακαθορίζουν και τη σχέση του θεάτρου με το κοινό. Εκεί γεννιούνται τάσεις που αργότερα θα φτάσουν στις μεγάλες σκηνές. Εκεί διαμορφώνονται οι καλλιτέχνες που αύριο θα ηγηθούν του πολιτιστικού γίγνεσθαι. Εκεί γίνεται ο διάλογος με την κοινωνία, όχι με όρους επιβολής, αλλά με όρους συμμετοχής.

Ακόμη πιο σημαντικό, τα μικρά θέατρα λειτουργούν ως κοιτίδες κοινωνικής συνείδησης. Δεν φοβούνται να θίξουν επίκαιρα, δύσκολα, πολιτικά ή υπαρξιακά θέματα. Δίνουν φωνή σε μειονότητες, προσεγγίζουν θέματα φύλου, ταυτότητας, κοινωνικής αδικίας και ψυχικής υγείας. Ο κοινωνικός τους ρόλος είναι κρίσιμος: είναι θέατρα που δεν μένουν σιωπηλά, αλλά παρεμβαίνουν με συνέπεια και πάθος.

Και όλα αυτά, συμβαίνουν καθημερινά στο κέντρο της πόλης. Στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη, στην Πάτρα ή σε άλλες πόλεις της Ελλάδας, τα μικρά θέατρα είναι παρόντα, ζωντανά και απαραίτητα. Από τα Εξάρχεια μέχρι το Μεταξουργείο, από το Κουκάκι μέχρι την Κυψέλη, ξεφυτρώνουν σαν φωλιές δημιουργίας μέσα σε έναν αστικό ιστό που διψά για πολιτισμό. Σε μια εποχή που η μοναξιά, η αποξένωση και ο θόρυβος του ψηφιακού κόσμου κυριαρχούν, αυτά τα θέατρα προσφέρουν μια εμπειρία συλλογική, χειροποίητη, ουσιαστική.

Η ιστορία του θεάτρου δεν είναι μια ιστορία μόνο των μεγάλων σκηνών. Είναι και — αν όχι κυρίως — η ιστορία των μικρών χώρων, εκείνων που διαμόρφωσαν τις πιο ριζοσπαστικές μορφές τέχνης. Η αυριανή θεατρική πρωτοπορία γεννιέται σήμερα σε ένα υπόγειο με τριάντα καρέκλες. Και αυτό είναι, ίσως, το πιο ελπιδοφόρο κομμάτι της τέχνης: ότι η αλήθεια της, όταν είναι ειλικρινής, μπορεί να ανθίσει παντού. Ακόμα και σε μια μικρή σκηνή, στο βάθος μιας στοάς, στο κέντρο της πόλης.