Η οικονομία έπαιζε πολύ μεγάλο ρόλο στην ζωή της κλασικής πόλης. Σε κάθε οργανωμένο κοινωνικό σύνολο τα οικονομικά συστήματα επιβίωσης είναι αναγκαία. Ο γεωγραφικός χώρος που αναπτύσσεται αυτό το κοινωνικό σύνολο διέπεται από κανόνες προσαρμοστικότητας. Η Αθήνα μια πόλη με δύσκολη γεωργική γη, εξαρτά την επιβίωση της από τις εισαγωγές σιτηρών και άλλων ομοειδών προϊόντων. Δημιουργεί ένα φορολογικό σύστημα προσαρμοσμένο στις εισαγωγές με τον πολίτη να μην έχει ιδιαίτερες οικονομικές δραστηριότητες .

Η Σπάρτη αναπτύσσει ένα σύστημα επιβίωσης αρκετά εσωστρεφές χωρίς πολλές δυνατότητες ανάπτυξης και πρωτοβουλίας των πολιτών. Οι κάτοικοι οδηγούνται με νόμους και απαγορεύσεις σε συγκεκριμένες απασχολήσεις. Η Αθήνα με πιο οργανωμένο οικονομικό σύστημα δημιουργεί και την μεγαλύτερη ασφάλεια στους πολίτες της. Η οικονομία και η πολιτική σαν έννοιες ταυτίζονται και δημιουργείτε η Αθηναική οικονομική δύναμη.

Ενότητα Ι Πολιτική και Οικονομία
Ι.α Αρχαία Αθήνα
Η οικονομία στην Αθηναϊκοί πολιτεία της κλασσικής εποχής ήταν ταυτόσημη με την πολιτική. Οι πολίτες αντιμετώπιζαν την πόλη ως ενιαίο κομμάτι της οικονομικής τους ζωής. Η εισαγωγή αγαθών με σκοπό τον ανεφοδιασμό της πόλης ,ήταν ο μόνος τρόπος να καλυφθούν οι ανάγκες. Η πόλη δεν μπορούσε να καλυφτεί με την εσωτερική της παραγωγή. Οι πολίτες αντιμετωπιζόντουσαν περισσότερο σαν καταναλωτές παρά σαν παραγωγοί.Οι ανασφαλείς συνθήκες ζωής δημιουργούσαν μια περιορισμένη οικονομική δραστηριότητα. Ο τρόπος ανάπτυξης περιοριζόταν σε μικρές μονάδες παραγωγής ,ακόμα και στην κλασσική περίοδο. Οι εξαγωγικές δυνατότητες με την αγγειοπλαστική την κλασσική περίοδο μεγάλωσαν. Αυτό δεν δημιούργησε αλλαγές στο μοντέλο ανάπτυξης ή τόνωση της εσωτερικής αγοράς με εξαγωγές.

Η εξωτερική πολιτική της Αθήνας εξαρτιόταν από την εισαγωγή και ανεφοδιασμό της πόλης σε σιτηρά . Ο έλεγχος των στενών στον Εύξεινο πόντο και οι εκστρατείες κατά των περσών, ήταν επεκτάσεις ζωτικής σημασίας. Οι οικονομικοί λόγοι γίνονταν αιτία παρεμβατισμού της πόλης στην οικονομική ζωή. Ο έλεγχος των σιτηρών ήταν λόγος πολέμου και πολιτικής αναταραχής στο εσωτερικό .Τον 4ο αιώνα π.Χ Η πόλη ήταν υποχρεωμένη να καταφεύγει σε νόμους με βαριά φορολογία και απαγορεύσεις για να ελέγξει ις εισαγωγές και τις δραστηριότητες των πολιτών της. Δεν τους άφηνε περιθώρια ελευθερίας στις εμπορικές σχέσεις γιατί κάτι τέτοιο ήταν επικίνδυνο για την πόλη και την πολιτική της έναντι των συμμάχων αλλά και των εχθρών της.

Η εισαγωγή σιτηρών από άλλες πόλεις με αθηναίους πολίτες ήταν μια δύσκολή εμπορική συναλλαγή έως και ασύμφορη. Η πόλη των Αθηνών με την φορολογία σε αυτές τις δραστηριότητες έλεγχε κάθε είδους οικονομική δραστηριότητα. Μέτοικος ή ελεύθερος πολίτης δεν μπορούσε να ναυλώσει πλοίο για εμπορικές δραστηριότητες που είχαν σχέση με την εισαγωγή σιτηρών ή την μεταφορά από άλλο λιμάνι εκτός του Πειραιά. Μέσω της φορολογίας μεγάλωναν τα έσοδα της πόλης. Ο παρεμβατισμός στην οικονομία ήταν ουσιαστική πολιτική κίνηση της πόλης για την επιβίωση της αλλά τόνιζε και την ενοποίηση των εννοιών πολιτικής και οικονομίας.

Τον 5ο αιώνα π.Χ η Αθήνα ως υπερδύναμη μπορούσε να ελέγχει τις εισαγωγές και να επεμβαίνει με εκστρατείες ή απειλές για ενδεχόμενες επεμβάσεις. Οι οικονομικές εισφορές των άλλων πόλεων με τις περίφημες συμμαχίες και πολιτικές συμφωνίες ήταν μια ιδιαίτερη κερδοφόρα πραγματικότητα. Η προσπάθεια της Αθήνας να ρυθμίσει τις εισαγωγές είχε πολλές φορές αρνητικό αποτέλεσμα ακόμα και για τους αθηναίους σιτοπαραγωγούς. Η δύναμη της πόλης εξαρτιόταν από την ναυπήγηση των πλοίων και τον έλεγχο των εισαγωγών. εξοπλισμός του στόλου όπως και η εύρεση πρώτων υλών ήταν οι στρατηγικοί στόχοι σε συμμαχίες και εκστρατείες. Το ενδιαφέρον της Αθηνάς για την Θράκη και την Μακεδονία ήταν οικονομικό. Στόχος ήταν η ξυλεία και τα μέταλλα αυτών των περιοχών. Η ίδρυση αποικιών σε αυτές τις πόλεις , οι εκστρατείες ,ακόμα και η απειλή επεμβάσεων ήταν η βάση των οικονομικών στόχων της Αθήνας. Ο πολίτης ήταν αναγκασμένος να τηρεί αυτές τις πολιτικές. Οι άλλες οικονομικές δραστηριότητες στο εσωτερικό δεν είχαν παρεμβάσεις, ούτε θετικές ούτε αρνητικές. Η δημοσιονομική πολιτική ήταν υποτυπώδης.

Ι.β Σπάρτη
Στην Σπάρτη η οικονομία με την πολιτική του κράτους ήταν διαχωρισμένη. Οι ελεύθεροι πολίτες έπρεπε να ασχολούνται με οτιδήποτε άλλο εκτός της απόκτησης πλούτου. Όλοι συνεισφέρουν ίσα μερίδια για την διατροφή τους. Ζούσαν με τον ίδιο τρόπο και ουσιαστικά η επιθυμία για καλύτερη ζωή με πολλά χρήματα, ήταν εκτός του τρόπου σκέψης τους.
Η στρατιωτική οργάνωση του κράτους και οι νόμοι του Λυκούργου αφαιρούσαν κάθε επιθυμία στον σπαρτιάτη πολίτη για την κατοχή πλούτου. Περισσότερα ήταν τα προβλήματα σε αυτόν που κατείχε τον πλούτο παρά σε αυτόν που ακολουθούσε τον λιτό τρόπο ζωής που πρόβαλε η πόλη. Ο διαχωρισμός της οικονομίας από την πολιτική είχε να κάνει και με την δημιουργία της τάξης των ομοίων. Η τάξη των ομοίων δεν είχε σχέση με την οικονομία. Η απόκτηση πλούτουπαρεμποδιζόταν ακόμα και με νόμους. Το νόμισμα που χρησιμοποιούσαν ήταν τόσο ογκώδες που ήταν δύσκολο και στην μεταφορά αλλά και δυσκίνητο στις συναλαγές. Η πολιτεία ουσιαστικά με αυτό τον τρόπο απαξίωνε στα μάτια των πολιτών τις ατομικές οικονομικές δραστηριότητες . Η εξασφάλιση των συνεισφορών για τα συσσίτια ήταν η κύρια οικονομική στρατηγική της Σπάρτης. Η κατοχή ενός αξιόλογου κομματιού γης εξασφάλιζε σε κάθε Σπαρτιάτη μια ζωή απαλλαγμένη από την χειρωνακτική εργασία αφιερωμένη σε πολιτικές και πολεμικές ενασχολήσεις.

Ενότητα ΙΙ Ο Πολίτης και η οικονομία
ΙΙ.α οικονομικές υποχρεώσεις
Ο ελληνικός κόσμος ζούσε μέσα στις πόλεις ,στο άστυ.Η κύρια ασχολία των κατοίκων ήταν η καλλιέργεια της γης. Έλληνας ζούσε με βάση την ιδιοκτησία της γης. Οι ιδιοκτήτες μπορούσαν να είναι πολίτες με όλα τα προνόμια και τις υποχρεώσεις του ελεύθερου ανθρώπου. Η γη δεν εξασφάλιζε λόγω της ιδιομορφίας του εδάφους όλες τις καλλιέργειες έτσι . ανέπτυξε τις εισαγωγές από άλλες πόλεις και χώρες όπως η Αίγυπτος ,η Κυρηναϊκή και ο Εύξεινος πόντος.
Οι εύποροι πολίτες στην Αθήνα αναλάμβαναν οικονομικές υποχρεώσεις που απαιτούσε η πόλη. Οι δαπάνες αυτές ήταν αναγκαίες για την λειτουργία του πολιτεύματος και της στρατιωτικής δύναμης που χρειαζόταν. Ένα σύστημα φόρου εισοδήματος ,και γνώση των περιουσιακών στοιχείων των πολιτών έδινε έσοδα στη πόλη και δημιούργησε τον θεσμό των λειτουργιών.
Στην Σπάρτη το σύστημα στηρίχθηκε στην κοινοκτημοσύνη. Η απαξίωση του χρήματος και ο στρατιωτικοποιημένος τρόπος ζωής δεν επέτρεψε την φορολογία. Τα κοινά συσσίτια και ο όμοιος τρόπος ζωής δημιουργούσε την αίσθηση της ισότητα,χωρίς όμως κάποιος εύκολα να μπορούσε να ξεφύγει ή να επιλέξει κάτι διαφορετικό. Οι σπαρτιάτες εφάρμοζαν έμμεση φορολογία.Οι δασμοί και οι φόροι αγοράς έδιναν στην πόλη τα έσοδα της. Τα κρατικά έξοδα ήταν χαμηλά. Το ναυτικό τους περιορισμένο. Μετά τον πελοποννησιακό πόλεμο οι δαπάνες αυξήθηκαν και η εισφορά στα συσσίτια. Η ισορροπία τους διατηρήθηκε λόγω της εύφορης γης. Δεν χρειάζονταν εισαγωγές, σε συνδυασμό με τον λιτό τρόπο ζωής και ανάπτυξης της πόλης.

ΙΙ.β ανάπτυξη της πόλης
Στην Αθήνα τα έσοδα της πόλης ήταν από αρκετές εισφορές. Η ναυπήγηση πλοίων και τα έσοδα από αυτό καθώς και τα τελωνειακά τέλη έδιναν οικονομική ευρωστία.ι φόροι διαμονής των μετοίκων όπως και τα πρόστιμα από τα δικαστήρια ήταν μικρές αλλά όχι αμελητέες εισφορές. Διαφαίνεται ένα σύστημα που εξασφάλιζε έσοδα αλλά έλεγχε ταυτόχρονα τις δραστηριότητες των πολιτών και την οικονομία. Οι λειτουργίες στην Αθήνα συμπλήρωναν τις εισφορές. Ήταν ένας τρόπος του Αθηναϊκού οικονομικού συστήματος να λειτουργεί και να αναπτύσσει πολιτιστικές ,αθλητικές και άλλες ομοειδής δραστηριότητες. Η συντήρηση ενός πλοίου για ένα χρόνο από ένα εύπορο πολίτη ήταν τιμή για τον ίδιο αλλά και μια δυνατότητα της πόλης να παραμένει οικονομικά και στρατιωτικά δυνατή. Ο πόλεμος στην αρχαιότητα ήταν συχνός.
Σε ένα ανασφαλή κόσμο αυτός που θα ήταν καλύτερα προετοιμασμένος και οργανωμένος θα επιβίωνε. Σε τέτοιες περιόδους υπήρχε και έκτατος φόρος για να καλυφθούν οι άμεσες ανάγκες. Η πολεμική εγρήγορση περιλάμβανε και οικονομική ευχέρεια. Οι εύποροι πολίτες αναλάμβαναν τις λειτουργίες. Με αυτό τον τρόπο πέρα από την τιμή που προέβλεπε έλεγχαν το σύνολο της εξουσίας. Συντηρούσαν το πολίτευμα, και οι πολιτικοί χρησιμοποιούσαν την κοινωνική αυτή αναγνώριση για αύξηση της πολιτικής επιρροής στο εσωτερικό της πόλης.

Η Πολιτική και η οικονομία ήταν στενά συνδεδεμένες έννοιες στην αρχαία πόλη της Αθήνας.Ο Πελοποννησιακός πόλεμος ανάγκασε και τους Σπαρτιάτες να βάλουν εισφορές για την εδραίωση τους ως ηγεμονία. Δεν είναι γνωστό αν οι εισφορές αυτές ήταν παρόμοιες με των Αθηνών.Στην Αθήνα ο φόρος υπολογιζόταν με βάση όλα τα περιουσιακά στοιχεία του πολίτη. Μετρούσαν την γη,τα σπίτια τους δούλους, και τα χρήματα. Οι φτωχότεροι που τα περιουσιακά τους στοιχεία δεν συμπλήρωναν ένα χρηματικό όριο, εξαιρούνταν από την φορολογική αυτή διαδικασία.Κριτήριο της πολιτικής ιδιότητας για ένα σπαρτιάτη ήταν ότι έπρεπε να ανήκει σε κάποιο συσσίτιο. Η συνεισφορά σε τρόφιμα ήταν ίση για κάθε έναν από τους παρευρισκομένους.
Η εισφορά στα συσσίτια θα λέγαμε ότι ήταν μια μόνιμη φορολογία που υπολογιζόταν κατά άτομο με βάση το ύψος της περιουσίας του. Ένα είδος εισφοράς υπήρχε και στα αγροτικά προϊόντα. Ίσως να προσομοιάζει στο κρητικό σύστημα που είχε βάσει ένα ταμείο που όλοι συνεισέφεραν και από αυτό γίνονταν οι πληρωμές .Αυτό το ταμείο ήταν υπεύθυνο και για την βοήθεια στους φτωχούς πολίτες. Η πολιτεία παρέμβαινε στην ποσότητα προϊόντων που ένας Σπαρτιάτης θα μάζευε από την ιδιοκτησία του. Περιουσιακό στοιχείο της πόλης ήταν και οι είλωτες. Μπορούσε η πολιτεία να τους σκοτώσει ή να τους απελευθερώσει χωρίς να ζητήσει την γνώμη των κατόχων τους. Η πολιτεία ήταν υπεράνω όλων.

Η ιδιωτική πρωτοβουλία στην οικονομική ζωή της κλασικής πόλης ήταν περιορισμένη. Σε ένα ανασφαλή κόσμο με διαρκείς συγκρούσεις ο πολίτης ήταν δέσμιος της οικονομικής πολιτικής που εφάρμοζε η πόλη. Στην Αθήνα αναπτύχθηκε ένα πιο αποτελεσματικό σύστημα λειτουργίας. Ο πολίτης ήταν πιο ελεύθερος να αναπτύξει τις οικονομικές του δραστηριότητες.

Η πολιτική και η οικονομία στην αρχαία Αθήνα ήταν ενοποιημένες έννοιες. Η πόλη δημιουργούσε μαζί με τους πολίτες νόμους και παρεμβάσεις. Προσομοιάζει σε ένα μικτό σύστημα οικονομίας.

Στην Σπάρτη ο στρατιωτικοποιημένος τρόπος ζωής δημιουργούσε και τον τρόπο που η πόλη παρέμβαινε στη ζωή των πολιτών. Το σύστημα με τα σημερινά δεδομένα θα λέγαμε ότι ανήκε σε ένα ιδιότυπο οικονομικό σύστημα. Ο παρεμβατισμός της πόλης ήταν ολοκληρωτικός. Ο έλεγχος των πλουτοπαραγωγικών πηγών ακόμα και σήμερα παραμένει ως επιδίωξη όλων των δυνατών οικονομικά κρατών.

Μέσα σε αυτά τα συστήματα της Αθήνας του 5ου αιώνα π.Χ διακρίνεται ένα ολοκληρωμένο οικονομικό μοντέλο με τις αδυναμίες του αλλά και τις επιτυχίες του. Ο χρυσός αιώνας μπορεί να σκεφτεί κάποιος ότι είχε τις ρίζες του στην οικονομική αυτάρκεια και συστηματοποίηση της έννοιας πολιτική και οικονομία.


ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Μήλιος, Α. «Η έννοια του ελεύθερου πολίτη», Δημόσιος και ιδιωτικός βίος στην αρχαία Ελλάδα Ι, Από την αρχαιότητα έως και τα μεταβυζαντινά χρόνια, Πάτρα :2000

Ξενοφώντα «Λακεδαιμονίων Πολιτεία» ,Austin και Vidal-Naquet,μτφ.,Τ.Κουκουλιού,κειμ.αρ.56

Claude Mosse «Ο Έλληνας άνθρωπος και η οικονομία»,Ο Έλληνας άνθρωπος,Jean-Pierre Vernant,Γ έκδοση, Αθήνα 1996:47

M. M. Austin-P.Vidal-Naquet «Οικονομία και κοινωνία στην Αρχαία Ελλάδα»,μτφ.Τ.Κουκουλιός, Αθήνα :1998

Stephen hodkinson «Ιδιοκτησία και πλούτος στη Σπάρτη της κλασικής εποχής»,μτφ.Ι.Κράλλη,Αθήνα :2004

Claude Mosse «Ο Έλληνας άνθρωπος και η οικονομία»,Στο Ο Έλληνας άνθρωπος,Jean-Pierre Vernant,Γ έκδοση, Αθήνα: 1996